Groen Erfgoedzorg

Wereldleifruitdagen 2025

Op zaterdag 1 maart 2025 en zaterdag 13 september 2025 (Open Monumentendag) vinden voor de eerste maal de Wereldleifruitdagen plaats. Het doel van de dagen is een breed publiek kennis te laten maken met leifruit.


Leipruim in de sneeuw op Dekema state – foto: Wim Hoogendam

Internationale aandacht voor leifruit
In 2025 vinden voor de eerste maal de Wereldleifruitdagen plaats. Het idee voor de Wereldleifruitdagen komt uit Frankrijk, België en Zwitserland en maakt deel uit van een breder project om de kennis van het leifruit snoeien te borgen en leifruit erkend te krijgen als immaterieel erfgoed (www.artdelespalier.org). In Frankrijk is leifruit inmiddels erkend als immaterieel erfgoed. In Nederland heeft het Gilde van Tuinbazen hiertoe de eerste stap gezet door leifruit aan te melden bij het Netwerk immaterieel erfgoed. Het Gilde van Tuinbazen heeft bovendien het initiatief genomen om ook in Nederland de Wereldleifruitdagen te organiseren. Ons doel is om te stimuleren dat er meer uitwisseling van kennis over het kweken/snoeien van leifruit komt, in ieder geval binnen het Gilde. Daarbij gaat het zowel om verdieping van kennis van de ervaren snoeiers als om ontwikkeling van kennis bij beginnende snoeiers. Daarmee blazen we de leifruitdagen die in het verleden werden georganiseerd nieuw leven in.

Leifruit
De ambachtelijke techniek van het kweken en snoeien van leifruit is in Frankrijk ontstaan aan het begin van de zeventiende eeuw en al snel in Nederland geïntroduceerd in (moes)tuinen bij kastelen en buitenplaatsen. Fruitbomen als perziken, abrikozen, morellen en handperen werden in de vorm van waaiers tegen muren en houten schuttingen geleid (espaliers). De plaatsing tegen muren gaf het fruit de benodigde bescherming en warmte om te kunnen rijpen en leverde kwalitatief beter fruit op. Fruitbomen werden ook in losstaande vormen gesnoeid. Met name dwergappelboompjes, zogenaamde naantjes (een verbastering van het Franse arbres nains), waren populair.

Met de uitvinding van de snoeischaar ontstonden in de loop van de negentiende eeuw meer complexe snoeivormen, zowel tegen muren (espaliers), vrijstaand langs draden (contre-espaliers) als vrijstaand in driedimensionale vorm.
Zowel de zeventiende-eeuwse als de negentiende-eeuwse snoeivormen zijn op diverse locaties in Nederland te vinden, meestal in de tuinen van kastelen en historische buitenplaatsen, zoals Paleis Het Loo, Dekema State, buitenplaats Huis te Manpad en kasteel Middachten.

Het behoud van leifruit is niet alleen van belang voor monumentale tuinen, maar ook voor de stad van de (nabije) toekomst. Leifruit neemt weinig ruimte in. Dit maakt de aanplant van leifruit in steden interessant. Leifruit kan dan ook een bijdrage leveren aan de vergroening van steden en aan een beter en koeler stedelijk klimaat.


Cirkelvormige leipeer op Land goed Duindigt (links) – foto: Joke van den Ban / Leipeer in de tuinen van Paleis Het Loo (rechts) – foto: Anne Wolff

Ambachtelijke techniek
Het opkweken en snoeien is een ambachtelijke vaardigheid. Praktisch onderricht en ervaring over meerdere jaren is essentieel om deze techniek onder de knie te krijgen. Dit ambacht is door de eeuwen heen van vader op zoon en van meester op leerling overgedragen. Het maakt geen deel uit van het reguliere tuinbouwonderwijs. Aan het eind van de twintigste eeuw dreigde de kennis van het leifruit snoeien verloren te gaan in Nederland.

Veranderingen in het kweken van fruitbomen, in het tuinbouwonderwijs en in het vak van hovenier en de teloorgang van veel historische buitenplaatsen hadden ertoe geleid dat nog slechts een enkeling deze techniek beheerste. Dankzij de grote inspanningen van de gepassioneerde meestersnoeier Jan Freriks, die tot kort voor zijn dood zijn kennis bleef overdragen via cursussen, boeken en artikelen, ontstond een nieuwe groep (meester)snoeiers. Deze snoeiers zijn meestal ervaren hoveniers werkzaam in historische tuinen, kwekers van (fruit)bomen en vrijwilligers die het leifruit snoeien als hobby uitoefenen. Deze snoeiers spannen zich nu op hun beurt in om de kennis van het leifruit snoeien in stand te houden en over te dragen aan een nieuwe generatie.


Meer dan 100 jaar oude leipeer ‘Minister Doctor Lucius’ in Cossonetsysteem in de oude tuinbouwschooltuin Frederiksoord – foto: Harrie van Noort

Deelnemende locaties
Een tiental locaties met uiteenlopende vormen van leifruit neemt in 2025 deel aan de Wereldleifruitdagen. Informatie over deze locaties staat vanaf eind januari op www.gildevantuinbazen.nl.

Heb je leifruit staan en wil je meedoen met de Wereldleifruitdagen? Stuur dan een mail naar info@gildevantuinbazen.nl.

Auteur: Lenneke Berkhout is lid van het Gilde van Tuinbazen en coördinator van de Wereldleifruitdagen.