Planvorming
Instandhoudingsplan
Een instandhoudingsplan is een plan waarin alle aspecten van beheer, herstel en onderhoud worden beschreven. In de praktijk wordt hiervoor ook het begrip beheerplan gebruikt. Het instandhoudingsplan bestaat uit een beheervisie en een herstel- en onderhoudsplan. Een instandhoudingsplan wordt gemaakt door een adviseur groen erfgoed.
Een goed instandhoudingsplan bevat ten minste de volgende onderdelen:
• samenvatting, conclusies en waardering van het tuinhistorisch onderzoek, het onderzoek naar natuurwaarden en het onderzoek naar gebruikswaarden.
• beschrijving en kaarten van het terrein.
• informatie over geomorfologie, bodem en waterhuishouding.
• beschrijving van de actuele staat van het onderhoud met een evaluatie van het gevoerde beheer.
• analyse van de sterke en zwakke punten van de aanleg, het beheer en gebruik.
• beheervisie met streefbeelden.
• onderhoudsplan met de jaarrond onderhoudswerkzaamheden per locatie.
• herstelplan voor onderdelen of elementen die voor restauratie in aanmerking komen.
• beschrijving van de organisatie van de werkzaamheden met eisen aan en aandachtspunten bij de uitvoering.
• planning en kostenraming.
Beheervisie
Beheer en onderhoud, twee verschillende termen
De termen beheer en onderhoud worden vaak door elkaar gebruikt. Ze hebben echter een verschillende betekenis.
• Beheer omvat de totale zorg en verantwoordelijkheid voor een tuin en bestaat uit onderzoek, beleid, planning, exploitatie en uitvoerend onderhoud.
• Onderhoud bestaat uit regelmatig terugkerende werkzaamheden voor een goede instandhouding van de tuin zoals snoeien, wieden en perkgoed inplanten.
Uit de analyses en waardestelling van de onderzoeken wordt duidelijk hoe de historische gelaagdheid van de tuin of het park in elkaar zit en wat hierin de meest waardevolle elementen zijn. Nu kan een visie ontwikkeld worden voor de instandhouding en het beheer. Deze visie is dus gebaseerd op een onderbouwde keuze, op grond van een analyse en waardering van de resultaten van het tuinhistorisch onderzoek en de inventarisaties van natuurwaarden, de waterhuishouding en de bodem. Maar ook de recreatieve en belevingswaarden en de wensen van belanghebbenden worden in deze visie meegenomen. Een beheervisie wordt meestal voor een langere periode (12 tot 18 jaar) opgesteld.
Onderhoudsplan
De beheervisie wordt concreet uitgewerkt in het
onderhoudsplan
. Dit beheerplan beschrijft alle uit te voeren beheer-, herstel en onderhoudswerkzaamheden over een bepaalde periode (vaak voor 6 jaar). In de praktijk worden beide begrippen, de beheervisie en het beheerplan, vaak door elkaar gebruikt of samengevoegd en ook wordt soms gesproken over een instandhoudingsplan. Een beheervisie en beheerplan wordt meestal opgesteld door de opdrachtgever samen met zijn adviseur. Monitoring en evaluatie na uitvoering van de werkzaamheden kan vervolgens leiden tot aanpassing of bijstelling van het beheerplan en de beheervisie.
Herstelplan
Bij grotere herstelwerkzaamheden wordt vaak een apart herstelplan gemaakt. Hierin wordt omschreven welke keuzes er gemaakt worden bij de restauratie, hoe de restauratiewerkzaamheden moeten worden uitgevoerd en welke materialen worden toegepast. De Restauratieladder kan bij het maken van deze keuzes een zinvol hulpmiddel zijn.
Nieuwe ontwikkelingen
De tijd in historische tuinen en parken staat niet stil. In iedere tijdsperiode wordt er weer invulling gegeven aan nieuwe lagen. Het gebruik is veranderd, de eisen aan tuin en park met betrekking tot toegankelijkheid, parkeerruimte, wooncomfort, belevingswaarde, onderhoud, ontwikkelingsmogelijkheden, vragen om een aanpassing. Deze wensen tot verandering in groen erfgoed staan vaak op gespannen voet met de wens tot instandhouding. Toch zal er met oog op de continuïteit ruimte moeten zijn voor ontwikkeling. Ook in het verleden werden regelmatig kleine en grote veranderingen doorgevoerd die nu als historische laag worden gewaardeerd en beschermd.
De basis voor aanpassing of verandering vormt een goed uitgewerkt inrichtingsplan en visie waarin op basis van de waardering van de huidige cultuurhistorische en ecologische waarden keuzes en afwegingen worden gemaakt en beargumenteerd en waarvoor een vergunning wordt verkregen. In een goed plan snijdt het mes vaak aan twee kanten: versterking van de cultuurhistorische kwaliteit door bijvoorbeeld restauratie van monumentale elementen en gelijktijdig aanpassingen en verbeteringen aanbrengen die, passend binnen de historische context, de tuin weer een generatie verder kunnen brengen.
In een beheervisie en beheerplan worden de keuzes voor de instandhouding bepaald en vastgelegd
Ook nieuwe ontwikkelingen zijn mogelijk als de waardenstelling hiertoe ruimte biedt
Beheertypes overzichtelijk weergegeven geeft meer inzicht in de te behalen doelen.