Terug naar de basis? Het groene landgoed als voedselproducerend landschap

Er ligt voor buitenplaatsen en landgoederen een kans om een eigentijdse rol te vervullen bij de lokale productie van voedsel. De historische groenaanleggen geven namelijk prachtige handvatten en hebben gebiedseigen kenmerken om een innovatieve rol te vervullen in de productie van gezond voedsel op een regeneratieve manier. Dat wil zeggen dat een landgoed landschap wordt geleid op basis van een evenwicht in sociale, economische en ecologische principes. Dat zegt Willemijn ter Hart-Koopal, winnaar van de De NTs-scriptieprijs.

Schapen en fruitbomen op Grootstal - foto: Goedele Monnens

Een landgoed is van oorsprong een producerend landschap, zo trapt Willemijn ter Hart-Koopal af. “Landgoederen hebben veelal door de eeuwen heen een innoverende rol gehad. Het heeft teelten en teeltwijzen naar de mensen toegebracht en kan dat nog steeds doen. In mijn onderzoek ‘Grootstal: het landgoed als sitopia’ ben ik daar nader op ingegaan, en dan met name op landgoed Grootstal, waar ruimte is gegeven aan een innovatief voedsellandschap.”

Innovatie centraal
Daarbij kan landgoed Grootstal worden gezien als een voorloper op dit gebied. “Landgoederen werken nog overwegend met bekende verdienmodellen zoals openstelling voor bruiloften en partijen, concerten en schoolklassen. Dat vind ik niet vernieuwend, terwijl landgoederen dit in het verleden wel zijn geweest. Dat was in de tijd van de gouden eeuw van de landgoederen en buitenplaatsen. We zouden ons moeten willen bewegen naar een groene eeuw van de landgoederen, waarbij landgoederen hun sociale kant kunnen laten zien, door middel van voedselproductie.”
“Wat zijn de mogelijkheden die eigenaren daarvoor hebben? We moeten niet gaan bepalen wat zij moeten doen, maar we kunnen wel de kansen benoemen. Mooie voorbeelden laten zien, zoals Grootstal. We kunnen constateren dat bepaalde tegenstrijdige regelgeving niet meewerkt, dat thema’s zoals nieuwe woonvormen ook interessant kunnen zijn en dat natuurbescherming vaak sectoraal wordt aangepakt, terwijl oplossingen juist hand-in-hand kunnen gaan”, zo vervolgt Willemijn.

(links) Willemijn ter Hart-Koopal op Grootstal - foto: Thijs ter Hart / (rechts) Het landhuis van Grootstal - foto: Goedele Monnens

Moestuin is een parkeerplaats
Dat daarbij niet direct terug gegrepen kan worden naar het verleden, is inherent aan de veranderingen die veel landgoederen hebben doorgemaakt. “Veelal zijn landgoederen geen eigenaar meer van de vele hectaren grond die vroeger deel uitmaakten van het landgoed ensemble. En de plek van de historische moestuin kan veranderd zijn in een parkeerplaats of tennisbaan. Toch is het mogelijk om met de oude aanleg en functie van landgoederen in gedachten, elementen van het voedsellandschap terug te brengen. Dat gebeurt soms alleen voor het beeld en is het uitbaten van de financiële mogelijkheden van dergelijke voedselproducerende elementen nog een te grote stap, maar het gebeurt sinds begin deze eeuw mondjesmaat. Met collectieven, zoals community supported agriculture (CSA), waarbij oogstdeelnemers vooraf geld inleggen om te oogsten uit een moestuin bijvoorbeeld. Al is het dit jaar wel een drama met de regen en slakken. Ik hoop dat mensen aangesloten blijven, ondanks een lagere oogstopbrengt.”
Met ‘Grootstal: het landgoed als sitopia’ won Willemijn ter Hart-Koopal een jaar geleden de scriptieprijs van de Nederlandse Tuinenstichting. Dat gaf een podium en publiciteit, maar het onderwerp is daarmee voor haar nog niet afgedaan. “Ik had eigenlijk wel op wat meer discussie gehoopt. Mijn scriptie heeft in dat op zicht ook een wat meer open einde. Voor mijn idee zijn landgoedeigenaren, uitzonderingen daargelaten, vooral bezig met het behouden van een klassiek verdienmodel waarbij de activiteiten naar binnen gericht zijn of binnen de bekende doelgroepen. Terwijl het produceren van voedsel op een regeneratieve manier op landgoederen kan leiden tot een waardevolle verbintenis met de lokale samenleving, van oud tot jong en van verschillende sociale lagen. Landgoederen lenen zich er voor om hier voorloper in te zijn en zo een nieuwe lokale voedselcultuur mede vorm te geven.”

De moestuin van Grootstal - foto: Goedele Monnens

Het begin
“Het onderzoek is voor mij zeker niet afgerond. Het voelt als een begin. Het is van belang dat iedereen die woont op of werkt met landgoederen in contact komt met de mogelijkheden die het groene erfgoed op deze manier biedt. En dat gaat niet alleen om de mensen die werken in de tuinen, maar ook om het behoud van kennis van bijvoorbeeld het snoeien van oude fruitrassen en het inrichten van moestuinen op een economische, sociale en ecologische manier”, zo roept Willemijn ter Hart-Koopal op.
Meer lezen over het voedsellandschap van landgoederen? Download hierde scriptie ‘Grootstal: het landgoed als sitopia’ van Willemijn ter Hart-Koopal.

Scriptieprijs
De scriptieprijs van de Nederlandse Tuinenstichting werd vorig jaar voor het eerst uitgereikt. Volgend jaar kan er weer worden meegedongen naar de prestigieuze prijs. Via de mediakanalen van de Tuinenstichting wordt bekend gemaakt wanneer de inzendingen worden geopend.

Auteur: Christian Pfeiffer (redacteur van de ERM-nieuwsbrieven)