Platform Kleur en Groen in Veenhuizen - 9 februari 2023

Vanuit zijn zwarte bus wijst Gert Tuinstra, werkmeester groenbeheer bij Justitie in Veenhuizen, de locaties aan die hij met ‘zijn jongens’ onderhoudt. Maaien, schoffelen en ander eenvoudig groenwerk voert hij uit met mensen in hun laatste jaren van detentie of onder een licht regime. ‘Groen werkt voor mensen’, zegt hij. Hij vindt niets mooier dan met een ploeg het groen in te gaan en te zien hoe het groenwerk de werkers rustig en ontspannen maakt.

Veenhuizen - foto RCE

Zijn onderhoudsploeg is een rechtstreekse voortzetting van een lange traditie van ‘verpleegden’ en gestraften die in Veenhuizen werkten en zo een bijna zelfvoorzienend dorp mogelijk maakten. In september 2021 zijn meer dan zeventig huizen en gebouwen overgedragen aan Stichting de Nieuwe Rentmeester, een samenwerking van Stichting het Drentse Landschap en Boei.
De nieuwe eigenaar is druk bezig met het inventariseren van de onderhoudstoestand van de gebouwen en het groen om de aanzienlijke opgave in de vingers te krijgen en om die in overeenstemming te brengen met de wensen van de bewoners en gebruikers van Veenhuizen.

Breed opgezet onderzoek
Vooruitlopend op de onderhoudsplannen in het als werelderfgoed erfgoed aangewezen dorp, zijn onderzoeken verricht die het ensemble van landschap, gebouwen en maatschappelijke ontwikkelingen in beeld brengen. Er is architectuurhistorisch en kleurhistorisch onderzoek verricht en onderzoek naar het landschap en de groenstructuur. Deze twee elementen zijn samengebracht in een handboek voor onderhoud, getiteld Kleur Veenhuizen.

De onderzoeksvragen kwamen voort uit de alledaagse praktijk. Huizen moeten geschilderd worden en wat is dan de juiste kleurstelling? Hoe zit het met die typische opbouw van de straten met brede grasbermen en laanbomen en de hagen om de tuinen in Veenhuizen, uit welke periode stamt dat en is het een beeld om te behouden?

Een groep van onderzoekers en architecten dook de archieven in, maakte kleurtrappen en inventariseerde tuinen, lanen en bossen. Door de resultaten onderling in een vroeg stadium te delen bouwden ze efficiënt voort op elkaars werk. Zo kon het speurwerk van architect van Jan van den Burg naar de ontwerptekeningen en bestekken van vader en zoon Metzelaar zowel door de kleuronderzoekers onder leiding van Suzanne Fischer, als door de groenonderzoekers van SB4 worden gebruikt.

Vervolgens is al die informatie door architect Heide Hinterthür en stedenbouwkundige Els Bet gebruikt om een aansprekend boek te maken over de architectonische en landschappelijke samenhang zodat bewoners en gebruikers eenvoudig kunnen opzoeken wat de gebruikte kleuren op de panden waren en welk effect dit had op het dorpsbeeld.

(links) Sluiswachterswoning / (rechts) Voormalig hulphospitaal – foto’s beeldbank RCE

Bijzondere geschiedenis
Veenhuizen kent als een van de Koloniën van Weldadigheid een bijzondere geschiedenis en karakteristieke ruimtelijke structuur. Het Drents gehucht in het beekdal werd door de Maatschappij van Weldadigheid omgevormd tot een onvrije landbouwkolonie.
Vanuit de gestichten en de boerderijen werkten de verpleegden op het land dat in een rechthoekige structuur van vaarwegen ontsloten was. Toen bleek dat de bodem te weinig vruchtbaar was voor landbouw en de bewoners over onvoldoende vaardigheden en kracht bleken te beschikken, besloot men bos aan te planten omdat hout meer geschikte werkgelegenheid opleverde. Dit geeft het nu zo bekende beeld van lanen en bosranden.

Ook na de overname door justitie en de groei van het dorp door personeelsleden waren het nog altijd de verpleegden die de tuinen, boomgaarden en moestuinen onderhielden. Het hele dorp dreef op de inzet van de verpleegden, van het tuinwerk en ramen wassen, tot het brengen van water en ophalen van de beerton. Rond 1981 werd het bordje Verboden toegang bij de toegangswegen verwijderd. Iedereen mag Veenhuizen nu bezoeken en er wonen.

Op donderdag 9 februari 2023 vindt er in samenwerking met de gemeente Noorderveld een gecombineerd kleurhistorisch en groen erfgoed platform plaats in Veenhuizen van circa 11.00 tot 16.00 uur. Het precieze programma wordt nog bekend gemaakt maar aanmelden kan al wel.

Auteur: Natascha Lensvelt is specialist tuinen en parken bij de RCE.
Programmacommissie: Mariska de Boer, Christian Bertram, Natascha Lensvelt, Joost van der Linden en Rob Plomp.