Overwoekerde onverwachte vondsten
Soms bezoek je een buitenplaats en loop je onverwacht tegen iets heel bijzonders aan. Meestal gaat het om tuinelementen die over het algemeen als lelijk of waardeloos worden ervaren, en daarom achteloos tussen wat struiken staan of liggen of overwoekerd zijn door beplanting. Een groenerfgoed specialist is alert op dergelijke vondsten.
Rinkelende bellen
Een betonnen muurtje kan een vroege toepassing van dit materiaal zijn, stukken cement de overblijfselen van een cementrustiek ensemble, bakstenen die van een ingangspoort of zuil, een poel in een bos de restanten van een (formele) vijveraanleg, om even wat voorbeelden te noemen. Voorbeelden die ik in de dagelijkse praktijk van mijn bureau ben tegengekomen. Ook heel wat uitgegroeide heggen, opvallende beplanting, drooggevallen slingerbeekjes en overwoekerde slingerpaadjes deden bellen rinkelen. Gecombineerd met archiefonderzoek geven deze vondsten veel inzicht in de verschillende lagen van een tuin- of parkaanleg. Tijdens een bezoekje aan Landgoed Overcingel in Assen vorig jaar viel mijn oog op een achteloos weggezette plantenbak. Niet zomaar eentje, maar een die met kurkschors is bekleed. Bij navraag bleken zelfs twee exemplaren bewaard gebleven te zijn. Een klein onderzoekje wees uit dat zij ooit op een piedestal hadden gestaan. Het is nog niet duidelijk uit welke periode de twee kurkschors-beklede plantenbakken precies dateren. Op foto’s uit 1989 staan zij afgebeeld, daar nog compleet met hun voet.
Links: De kurkschors-plantenbak - Rechts: De voortuin van Landgoed Overcingel in 1989 met geheel links voor de coniferen de plantenbak
Populair decoratiemateriaal
Kurkschors – de bast van de kurkeik van de eerste oogst (‘virgin cork’) in onbewerkte staat – was in Nederland populair als decoratiemateriaal vanaf eind negentiende eeuw tot ongeveer de jaren ’20 van de vorige eeuw. Aangebracht op een ondergrond werd kurkschors gebruikt in het interieur, met name in serres. In Groningen is een kurkschorsbekleding in een serre bewaard gebleven. Maar ook buitenshuis werd het toegepast. Op buitenplaats Berbice in Voorschoten is een aanbouw aan het huis bewaard gebleven en in de stad Groningen een prachtig paviljoen. Dit materiaal kwam in de mode door zijn natuurlijke uitstraling en betaalbaarheid en paste helemaal in de rustieke stijl. Deze mode ging gelijk op met de voorkeur voor serres en wintertuinen, bekleed met varens en soortgelijke planten. Nu zijn nog maar weinig van deze toepassingen bewaard gebleven, het lijstje objecten is maar heel kort; zeldzame plantenbakken dus! Kurkschors daarentegen is goed verkrijgbaar (en zelfs weer een beetje hip).
Verder lezen over dit inmiddels zeldzame materiaal en zijn toepassing kun je op:
* De uitspanning Vorenkamp in Groningen en haar kurkschors paviljoen
* Het kurkschors-prieel in de pastorietuin te Wijhe
* Canter, Kalverstraat, kurk en cementrustiek
Auteur: Arinda van der Does (bureau Tuin Ter Tijd) is lid van de Vakgroep Groen Erfgoed
Foto’s: Arinda van der Does en beeldbank RCE
