Ondergrondse verrassingen

Dit keer niet een verhaal met mooie plaatjes van oud, mooi onderhouden groen erfgoed, maar een kijkje in de beroepspraktijk van een erfgoedhovenier, aan het werk tijdens de renovatie van een tuin op een historische plek. De locatie: de 18e-eeuwse buitenplaats Leeuwendijk, midden in de dorpskern van Loenen aan de Vecht, de achter-, voor- en overtuin aan de Vecht.

Alles weggevaagd
In de jaren 80 van de vorige eeuw is alles consequent weggevaagd uit de tuin. Zo leek het tenminste. Ter voorbereiding op de renovatie werd eerst tuinhistorisch onderzoek gedaan, een restauratieplan uitgewerkt en een vergunningentraject gestart. Tijdens de uitvoering bleek dat de kennis en de kunde van erfgoedhoveniers net zo belangrijk is om tot een goed resultaat te komen, want ondergronds vonden ze een paar verrassingen... ‘Wat hebben jullie toch een mooi beroep, altijd buiten en in het groen’: een bekende opmerking van de argeloze voorbijganger. Dat je in zo ’n eerste fase van een tuinrenovatie heel veel fysiek werk moet doen om tot het uiteindelijk doel te komen wordt vaak vergeten. Fysieke arbeid, maar wel uitgevoerd door een oplettende, intelligente erfgoedhovenier die een grote interesse heeft in geschiedenis en de hovenierspraktijk. Vaak steken stinzenbollen hun kop op, of ze zijn nog verstopt onder de grond. Goed om ze ter plaatse te bewaren of consequent tijdens het werk te verzamelen om ze later weer uit te planten – maar je moet ze natuurlijk wel herkennen.

Renovatie van de tuin van buitenplaats Leeuwendijk

Proefsleuf
Waar grondwerk nodig is wordt van tevoren een proefsleuf gegraven om toch even te checken of er oude lagen (verharding of anders) te zien zijn. Het liefst ga je niet met grote machines te keer op zo’n historische plek omdat de oude bodemstructuur van groot belang is. Dus gewoon met de spa een sleuf graven. Sta je er meteen mooi met je neus bovenop. De bijvangsten zijn heel boeiend: blauwe glazen kralen die door de VOC meegenomen werden naar Oost. Honderden dunne en dikke pijpensteeltjes en -koppen. Zomaar zicht op de 18e-eeuwse wereld. Fascinerend zijn in deze tuin de tuinbeeldjes en vazen die onder het onkruid vandaan komen. Met een goed gevoel voor historie weet je dat ze niet 20 jaar geleden gekocht zijn bij de Gamma. Met zorg behandelen en specialisten erbij halen om eventuele conservering bespreekbaar te maken bij de opdrachtgever. Bij de uitvoering van dit project krijgen we gelukkig alle medewerking van de opdrachtgevers. Van de bouwkundig aannemer krijgen we door dat de kelder bij hevige regenval onderloopt. In overleg graven we met zorg een drainagebuis in rondom het rijksmonument en stuiten daarbij op een waterkelder.

   
Linksboven: Bijvangst pijpenstelen en -koppen - Rechtsboven: Blauwe glazen kralen - Linksonder: Buitenzijde waterkelder - Rechtsonder: Gemetseld tongewelf aan de binnenzijde van de waterkelder

Riolering dwars doorheen
Na onderzoek blijkt dat iemand een aantal jaren geleden de riolering er dwars doorheen gehakt heeft. Jammer, maar altijd weer mooi om te zien hoe het resterende gemetselde tongewelf vanuit waarschijnlijk de vroege 18e eeuw gaaf is gebleven ondanks alle verstoringen. En... het is gelukt, de kelder blijft in het vervolg droog, mede omdat we de aanwezige hardstenen randen van de koekoeken iets omhoog hebben gezet, zodat het water daar niet overheen kan lopen. In het voorjaar van dit jaar zijn de eerste bomen de grond in gegaan. Tijdens het verladen en planten is gebruik gemaakt van een kluithaak: eenhandig stuk gereedschap dat letterlijk zijn tanden in de kluit zet en voorkomt dat de bast gestript wordt met het ophijsen en planten van de boom. Wanneer de te planten bomen een grote kluit hebben, en dat was hier ook aan de orde, is het mogelijk een ondergrondse verankering toe te passen in plaats van zichtbare boompalen. Nu kunnen de tuin en overtuin aan de Vecht van buitenplaats Leeuwendijk weer stralen, na jaren van verwaarlozing.

  
Links: Oude betonnen beeldjes - Midden: Gevonden tuinvaas - Rechts: Zorgvuldig grondwerk tussen de kelderkoekoeken

Auteur: Melle Wierper (Groenpartners) is bestuurslid van de Vereniging van Erfgoedhoveniers
Foto’s: Groenpartners