Ode aan historische berceaus

Er is alle reden om extra aandacht te hebben voor het onderhoud van historische berceaus. Want goed ‘bewaarde’ exemplaren zijn er in Nederland niet veel meer. Met intensief beheer en weloverwogen beslissingen kunnen we de laatste exemplaren behouden. Zodat het verhaal van onze geschiedenis door middel van dit stuk groen erfgoed verteld kan blijven worden.

Op verschillende plekken zijn nog berceaus aanwezig. Denk aan de berceaus in de tuinen van het Muiderslot. Maar er zijn ook nog prachtige exemplaren in de Prinsentuin in de stad Groningen, op het landgoed De Braak in Paterswolde, bij kasteel Eijsden in Eijsden, Kasteel De Wildenborch in Vorden en op het Oosterbeekse landgoed Mariëndaal.

Wat is een berceau?
Een berceau is een loofgang van bomen die in vorm worden gesnoeid en meestal worden geleid langs een draagconstructie. Voor berceaus worden voornamelijk bladverliezende soorten gebruikt zoals beuk, haagbeuk, linde en ook fruitsoorten als peer en druif. De draagconstructie is meestal van metaal; vroeger werden ook veel draagconstructies van hout gemaakt. Leuke wetenswaardigheid: de vertaling van het Franse woord berceau is 'wieg'. Als je een berceau ondersteboven zou bekijken, heeft het de vorm van een wieg.

Berceau Rijksmuseum Muiderslot

Verhaal achter dit stuk groen erfgoed
Achter ieder berceau zit een verhaal dat je wilt doorvertellen aan volgende generaties. Zo gaat het verhaal achter de berceau in de tuinen van het Muiderslot onder andere over ‘verschil in rijkdom tussen klassen’. De berceau verdeelt de kasteeltuin in twee delen. In de haag zijn vensters gemaakt. Door die vensters konden kasteelbewoners de tuin in kijken. Onder deze ‘groene tunnel’ liepen de kasteelbewoners en hun gasten vroeger om de tuin te bewonderen. Veilig in de schaduw, want het was niet chique om bruin te worden. Boeren en arbeiders op het land werden bruin van de zon. Rijke mensen wilden zo wit mogelijk blijven. Zij wilden vroeger niet geassocieerd worden met buitenwerker zoals bouwvakker en boeren. Wel eens gehoord van blauw bloed? Bij de adel zag je de blauwe aderen duidelijk onder de witte huid lopen.

Behoud historisch beeld vergt vakmanschap

• In deze ode aan berceaus pleit ik voor zorgvuldig onderhoud en behoud van deze groene monumenten. Een Erfgoedhovenier werkt daarom altijd met een of meer van onderstaande doelen aan een berceau:
• In stand houden van een berceau als architectonisch element in de tuin- en parkaanleg.
• Verkrijgen en in stand houden van een evenwichtig opgebouwde beplanting waarvan de groei verdeeld is over de hele plant.
• Verlengen van de levensduur van een oude berceau.

 Snoeiwerk van een historische berceau vraagt vakmanschap

Aandachtspunten in de praktijk
Behoud van het historisch beeld van de berceau kan alleen door de juiste materialen op een juiste en zorgvuldige manier toe te passen. Het vergt vakmanschap. Zo is er bij opbouw, snoeien en geleiden vooral aandacht nodig voor de zij- en onderkanten, om te voorkomen dat deze kaal en doorzichtig worden. Het snoeien van berceaus moet één of meerdere malen per jaar gebeuren, meest in de winterperiode. De snoeiwijze moet worden bepaald op basis van de toegepaste soort. Bij de geleiding moet zoveel mogelijk gebruik gemaakt worden van historische materialen. Denk voor het aanbinden aan wilgenteen, raffia, henneptouw en jute.

Daarom een Erfgoedhovenier
Om het historische beeld van deze berceau te behouden zet Rijksmuseum Muiderslot een Erfgoedhovenier in die werkt volgens de uitvoeringsrichtlijn Hovenierswerk historische tuinen en parken (URL 6010). Deze uitvoeringsrichtlijn wordt beheerd door de Stichting ERM. Kortom, de enkele overgebleven historische berceaus zijn vaak ook om andere redenen dan hun cultuurhistorische waarden van groot belang. Zij verdienen daarom extra aandacht van vakspecialisten en een zorgvuldige benadering. Daarom brengen wij vanuit de Vereniging van Erfgoedhoveniers graag een ode aan historische berceaus.

Auteur: Arno Hoefakker (Hoefakker Hoveniers) is bestuurslid van de Vereniging van Erfgoedhoveniers
Foto’s: Hoefakker Hoveniers