Kennisdeling in de praktijk: Vereniging van Erfgoedhoveniers op Slot Zuylen

Stap binnen in de betoverende tuinen van Slot Zuylen, waar vakmanschap, kennisdeling en groen erfgoed samenkwamen tijdens de kennisdelingsdag van de Vereniging van Erfgoedhoveniers. Hier werden vaardigheden verfijnd, verhalen gedeeld en inzichten verworven. Arnold Achterkamp, tuinbaas van Slot Zuylen, en Kees Beelaerts van Beelaerts Historisch Groen brachten met passie en professionaliteit het erfgoed tot leven. Arno Hoefakker en Lex Kranendonk van Erfgoedhovenier en boomspecialist Hoefakker behandelden het onderwerp boomveiligheid in groen erfgoed.

Kennisdelingsdag Erfgoedhoveniers, Slot Zuylen – foto Elise de Groot

Kennisdeling is een cruciaal aspect van het werk van Erfgoedhoveniers. Door kennis te delen en ervaringen uit te wisselen, wordt de gezamenlijke kwaliteit van het werk verhoogd. Op deze Kennisdelingsdag werden niet alleen theoretische inzichten gedeeld, maar konden de deelnemers ook de historische locaties zelf ervaren en beter begrijpen. Daarnaast bood de dag de mogelijkheid om samen te zijn met gelijkgestemde professionals en waardevolle verbindingen te leggen.

Verhalen die de tuin tot leven brengen
De dag begon met een fascinerende rondleiding door de tuin, begeleid door Arnold en Kees. De tuingeschiedenis werd tot leven gebracht door hun meeslepende verhalen. Arnold schetste het oorspronkelijke voorplein van het kasteel, dat vroeger werd betreden via een 16e-eeuwse loopbrug aan een andere zijde van het kasteel. En, hoe voor het slot een groot gazon was, destijds met zicht op de Utrechtse Domtoren. Hij illustreerde hoe de tuin door de eeuwen heen veranderde en zich aanpaste aan nieuwe wensen en behoeften.

Tijdens de rondleiding werden ook enkele bijzondere bomen besproken, zoals de oude Moerascipres (Taxodium distichum) die in de 19e eeuw werd geplant als pronkboom. Kees vertelde over de luchtwortels van deze boom, die boven de grond uitsteken en de boom in staat stellen te ademen, zelfs in waterverzadigde omstandigheden. Erfgoedhoveniers kregen inzicht in het zorgvuldige onderhoud dat nodig is om deze bomen te beschermen, met name rondom de kwetsbare luchtwortels.

Door de tuinen wandelend, werden de leden ondergedompeld in de keuzes en tradities van vroegere tijden. Het gebruik van enkele, losse planten in borders, bijvoorbeeld, om specifieke accenten te leggen en zeldzame planten te benadrukken. Ook werden ze geïnformeerd over de rol van bijzondere planten op prominente hoeken, die in vroegere tijd als een soort pronkstuk fungeerden voor bezoekers. Zoals op Slot Zuylen nu de Acanthus is gepositioneerd.

(links) Slot Zuylen / (rechts) Bloeiende Acanthus – foto’s Elise de Groot

Ontdekkingen in de moestuin
De moestuin van Slot Zuylen bood een andere bijzondere ervaring. Van hieruit werden de bewoners van het kasteel eeuwenlang voorzien van verse groenten en vruchten. Tegenwoordig wordt er nog steeds actief in de moestuin gewerkt, en de producten worden gebruikt in het museumcafé. Arthur Dres, de gids door de moestuin, benadrukte het belang van vrijwilligers en laat hen bij voorkeur zelf ontdekken en leren. Er werd verteld over wisselteelt en hoe paardenmest werd gebruikt om bodemuitputting tegen te gaan. Ook kregen we verhalend feiten te horen, zoals de bijnaam "keukenmeidenverdriet" voor schorseneren, vanwege de arbeidsintensieve bereiding van deze groente en het kleverige sap die ze afgaven.

De broeibak in de moestuin bood een fascinerend inzicht. Arthur legde uit hoe men run (bast van de eikenboom gebruikt bij het leerlooien ) of paardenmest via de luikjes in de muren van de broeibakken deed. De planten stonden in een houten bak met de broeimassa eromheen. Door het broeien ontstond een microklimaat waardoor gevoelige planten geteeld konden worden. Hierdoor was het mogelijk om zelfs in de winter of vroege voorjaar temperatuurgevoelige gewassen te kweken.

Fruitig vakmanschap
Het meest opvallende element van de tuinen van Slot Zuylen is de slangenmuur, die in het midden van de 18e eeuw werd aangelegd. Deze bijzondere constructie heeft een totale lengte van maar liefst 120 meter en is beplant met tal van leifruit met name perziken en abrikozen en amandelen.

Het beheer en onderhoud van dit leifruit tegen deze historische muur vereisen specifieke kennis en vaardigheden, zoals uitgelegd door de experts, Kees en Arnold. Zij vertelden dat peren naast steenvruchten bijzonder geschikt zijn als leivorm. Leden kregen uitleg over een specifieke manier van snoeien en geleiden, om een optimale groei en vruchtzetting te garanderen, rekening houdend met natuurlijke groeipatronen en energieverdeling.

(links) Aandacht voor het verhaal van tuinbaas Arnold Achterkamp / (rechts) Kees Beelaerts geeft uitleg bij de slangenmuur – foto’s Elise de Groot

Veiligheid voorop bij oude bomen
Arno en Lex namen de leden mee in de fascinerende wereld van bomen in groen erfgoed en de complexiteit die gepaard gaat met het werken met monumentale of oude bomen. Een essentieel thema dat tijdens de dag centraal stond, was boomveiligheid.

Niet alleen werden de leden voorzien van theoretische kennis, maar ze konden ook op het landgoed zelf zorgbomen bekijken en ervaren. Hierdoor ontstond een levendige discussie over de afwegingen die moeten worden gemaakt bij het kappen van een boom, ondanks alle inspanningen, of het juist kiezen voor een behouden van de bestaande boom.

Lex benadrukte het belang van nader onderzoek van de zorgbomen. Hij vertelde hoe dit wordt uitgevoerd door een boomdeskundige, een European Tree Technician (ETT) waarbij ook gespecialiseerde onderzoeksapparatuur kan worden ingezet. Daarnaast liet hij zien dat dit werk tevens een gedetailleerde rapportage met advies over veiligheidsmaatregelen en de uitvoering ervan omvat.

ERM garantie voor kwaliteit
Het belang van de Vereniging van Erfgoedhoveniers en het werken volgens de Uitvoeringsrichtlijn Hovenierswerk historische tuinen en parken (ERM-URL 6010) bij groene monumenten kwam ook naar voren. Erfgoedhoveniers staan hiermee garant voor kwaliteit, vakwerk en betrokkenheid.

Organisatie Kennisdelingsdag: Melle Wierper | Erfgoedhovenier Groenpartners
Auteur: Elise de Groot, Anthill Communicatie, schrijft voor Vereniging van Erfgoedhoveniers