Een doorkijk op Landgoed Van Schothorst

Een historische groenaanleg kan met vooral een esthetische functie zijn aangelegd, maar er zijn ook historische groenontwerpen met een functioneel doel, zoals bijvoorbeeld vestingwerken. Deze beide soorten historische groenaanleg zijn ingepast in de omgeving. Vaak werd er ook gebruik gemaakt van de omgeving om het gebruik of de beleving van de groenaanleg te versterken zoals het creëren van lanen en zichtassen met vergezichten. Dit is op veel historische buitenplaatsen en landgoederen nog zichtbaar zoals ook op Landgoed Van Schothorst.

Landgoed Van Schothorst, zicht op het huis vanaf het pad in het omliggende bos – foto: Eelco van Barrau

Voor (erfgoed)hoveniers, die werkzaam zijn in het groene erfgoed, is het bewust zijn van de bijzonderheden en de geschiedenis van de groenaanleg van groot belang. Met de kennis van de historie van het terrein kan de erfgoedhovenier deze geschiedenis zichtbaar maken en zichtbaar houden.

Ontstaan Landgoed Van Schothorst Lunteren
Het rijksmonument Landgoed Van Schothorst was oorspronkelijk een herstellingsoord voor onderwijzers dat is gebouwd in 1899. Het herstellingsoord werd opgetrokken in het door notaris Van den Ham kort daarvoor aangelegde ‘Luntersche buurtbosch’. Dit bos had een bijzonder ontwerp in de vorm van een boom met bladeren. Het oorspronkelijke gebouw is in 1932 bij een brand verloren gegaan, waarna vrij snel werd gestart met de bouw van het nieuwe, nu nog bestaande, pand.

Topografische kaart 1932 met links het Herstellingsoord in het Lunterse Buurtbosch. Het ontwerp van het padenpatroon van het buurtbos is geïnspireerd op een boom met bladeren - bron: Topotijdreis

Ontwerp J.P. Fokker en J.W.M. Sluiter
Bij deze bouw werd door tuinarchitecten J.P. Fokker en J.W.M. Sluiter het ontwerp van de tuinaanleg verzorgd. Een in het oog springend onderdeel van dit ontwerp is de zichtas aan de achterzijde, centraal op het gebouw gesitueerd. In het oorspronkelijke ontwerp is goed te zien dat dit geen strakke geometrische zichtas is, maar een zichtas met natuurlijke randen die aan het uiteinde geknepen is en die enigszins naar links afbuigt. In het bouwkundig weekblad Architectura van 21 januari 1933 schrijft J.P. Fokker uitgebreid over dit ontwerp, dit levert nu veel waardevolle informatie op. Zo beschrijft de architect dat er Douglassparren behouden werden, waarvan er nu nog steeds enkele exemplaren aanwezig zijn. Ook wordt beschreven dat de zichtas is gecreëerd door een parkachtige doorkijk in het bos te hakken met een contour die de dieptewerking versterkt. Deze details zijn voor eventuele herstelwerkzaamheden en het reguliere onderhoud van belang, zodat het oorspronkelijke ontwerp kan worden gehandhaafd. In deze tijdsperiode zijn ook veel tuinontwerpen in de Gemengde stijl ontworpen met een strakke geometrische zichtas op het hart van het gebouw. Onderzoek naar de historische context en de gelaagdheid van ontwerpen op dit terrein bleek heel belangrijk. Zonder de daaruit voortkomende kennis zou een interpretatiefout snel gemaakt zijn, dat de zichtas in dit ontwerp geometrisch en strak zou moeten zijn.

(links) Oorspronkelijk ontwerp voor herstellingsoord voor onderwijzers te Lunteren door J.P. Fokker en J.W.M. Sluiter – bron: Bouwkundig weekblad Architectura, 21 januari 1933, pag. 25 / (rechts) De zichtzicht vanaf het huis, ca.1950 – bron: huisarchief Van Schothorst

Luchtfoto van Landgoed Van Schothorst in 1975 – bron: Collectie A.Nijhof, Gemeente Ede

Toekomst Landgoed Van Schothorst
De hoofdstructuur en elementen van de oorspronkelijke groenaanleg zijn op dit moment nog goed zichtbaar. De contouren van de zichtas centraal op het huis zijn in de loop der tijd wel veranderd. De oorspronkelijke aanplant van met name coniferen en groenblijvende heesters is doorgeschoten en grotendeels vervallen, waardoor de groene zoom in het bos van de parkachtige doorkijk op dit moment ontbreekt. De doorkijk zal in de toekomst hersteld moeten worden, door het verwijderen van storende zaailingen van bomen, maar ook met de aanplant van nieuwe groenblijvende bomen en heesters. Daarnaast zullen de contouren van het gazon dat oorspronkelijk van ruig gras behoorde te zijn, opnieuw bepaald moeten worden.

Auteur: Eelco van Barrau is vestigingsleider bij Debie en Verkuijl erfgoedhoveniers en aangesloten bij de Vereniging van Erfgoedhoveniers