‘De richtlijnen dragen bij aan de ó zo noodzakelijke kennisborging’

‘Een goede hovenier is zich bewust van de bijzonderheden en de geschiedenis van de tuinaanleg waarin hij of zij werkt. Zoals hier, in de tuinen van Kasteel Muiderslot, waarin we de maatvoering van de Amsterdamse voet hanteren’, vertelt tuinbaas Henk Boers. Naast zijn werk voor het Muiderslot en voor buitenplaats Hofwijck, waar de Rijnlandse voet wordt aangehouden, is hij auditor op de ERM Beoordelingsrichtlijn 6000. En de afgelopen zestien jaar secretaris van het Gilde van Tuinbazen.

Dood en levend cultureel erfgoed
Kasteel Muiderslot heeft drie schitterende, zeventiende-eeuwse tuinen, de Warmoeshof de Kruidhof en de pruimenboomgaard van P.C. Hooft. Niet alleen prachtig om te zien, maar ze worden nog steeds gebruikt voor het kweken van fruit, groenten en kruiden. Op de Warmoeshof worden groenten en fruit van vroeger verbouwd, op het Kruidhof keukenkruiden, geneeskrachtige kruiden en verf- en sierkruiden. ‘Wat binnen op het schilderij van Joachim Beuckelaer, “De welvoorziene keuken”, uit 1569, is te zien, groeit hier’, vertelt Henk Boers. Daar gaat het hem om: ‘de verbinding tussen dood en levend cultureel erfgoed’. ‘Daarvoor is veel kennis nodig’, gaat hij verder, ‘en die kennis dreigt langzamerhand te verdwijnen’. Zelf raadpleegt hij zeer regelmatig Den Nederlandtsen Hovenier, nog altijd het standaardwerk van Jan van der Groen, uit 1669. ‘Wat ik niet weet vind ik daarin’. Zich zorgvuldig voeden met kennis is voor hem essentieel. ‘Ook in mijn werk als auditor. Wanneer ik door een bedrijf daartoe wordt uitgenodigd, kijk naar de vakkennis van alle medewerkers. Hoe komen zij aan hun kennis, hoe onderhouden zij dat? Want die kennis is nodig om zich bewust te zijn dat zij omgaan met ons groen erfgoed’.

Borgen van kennis
Henk Boers noemt het een van de belangrijkste bijdragen van de BRL 6000 en de ERM Uitvoeringsrichtlijn RL 6010. ‘Zij borgen de kennis die ó zo belangrijk is voor het groen erfgoed’. Dat is ook het streven van het Gilde van Tuinbazen, dat meer dan 20 jaar geleden is opgericht voor het uitwisselen en behouden van vakkennis onder vakgenoten. Hij geeft gelijk een voorbeeld. ‘Achter mij in de Kruidhof zie je de perken met kruiden. Eerder, tijdens de restauratie van de tuinen in 1955, werden die met baksteentjes afgescheiden van de paden. Toen ik hier in 1982 kwam werken heb ik de tuinen laten renoveren en de afscheidingen door buxushagen laten vervangen. Die waren in 2015 op. De mot en de schimmel hadden hun vernietigende werk gedaan. Daarom heb ik toen de buxus laten vervangen door kantplanken. En gelijk de tuin weer laten aanleggen in de gebruikelijke maateenheid, de Amsterdamse voet. De beschrijving daarvan heb ik gehaald uit het boek van Van der Groen. De ruimte voor deze aldus beargumenteerde ingrepen is gegeven door de ERM-richtlijnen’. Dat verantwoorden van een ingreep, dat is zó belangrijk, zegt hij. ‘Regels kunnen een schijnzekerheid geven, en dat moet je voorkomen. Dus zelf nadenken, keuzes maken en deze kunnen beargumenteren. Voor mij als tuinbaas is het daarom van wezenlijk belang dat ingehuurde hoveniers werken volgens die richtlijnen. Ik moet met hen kunnen sparren, samen een plan kunnen maken. Vandaar die aandacht bij de auditing voor de aanwezig kennis. Naast natuurlijk veel andere zaken, zoals het gereedschap en de onderlinge werkverhoudingen’.

 
Links: Henk Boers in de Warmoeshof van het Muiderslot - Rechts: In de Warmoeshof een bijzondere nachtschadeachtige uit Midden Amerika, de litchitomaat (Solanum sisymbriifolium) ofwel de stekeltomaat

In het Muiderslot werkt Henk Boers samen met Hoefakker Groen Erfgoed. ‘Zij werken volgens de uitvoerings- en beoordelingsrichtlijnen’. Hij heeft met hen een langer durend contract dan gebruikelijk afgesloten. ‘Geen drie maar vijf jaar. Dat geeft hen en mijzelf de kans een betere, langere termijn planning te ontwikkelen. De effecten te zien van dat wat je vandaag plant of uitzaait’.

Collectie management
Hij vertelt over een nieuwe techniek om kennis vast te houden. ‘Deze tuinen hebben museale kwaliteiten. Die willen we daarom ook op een museale wijze registreren. Het veel gebruikte systeem Adlib is daarvoor niet geschikt. Want anders dan een schilderij kan deze collectie doodgaan. Maar hij kan ook weer tot leven worden gebracht wanneer je de zaden weet te bewaren. Daarom werken wij nu met IrisBG, Iris Botanical Garden Collection Management, een registratiesysteem voor levend cultureel erfgoed. Dat doen we in Nederland samen met de Hortus in Amsterdam, Paleis Het Loo en het Arboretum Belmonte in Wageningen. Die zijn weer verbonden met de botanische tuinen in de Verenigde Staten, Zuid Afrika, Rusland enzovoort. Zo kunnen we ook nagaan waar de planten vandaan komen en hoe bijzonder het genetische materiaal is. De planten gaan GPS-gelokaliseerd worden. Op den duur kan dan het woud aan bordjes weg en vind je elke plant met behulp van je telefoon’.

Auteur: Theo van Oeffelt (Stichting ERM)
Foto’s: Theo van Oeffelt